Trong thực tế, có một số bà mẹ vì 1 lý do nào đó (sức khỏe, bệnh tật) mà không thể cho con bú được thì phải nuôi con bằng các loại sữa khác (sữa bò, sữa dê, sữa đậu nành...)
So với sữa mẹ thì thành phần các chất dinh dưỡng trong các loại sữa này đều thừa đạm, thiếu đường, và riêng với sữa đậu nành hay các sữa hạt khác nói chung thì quá ít chất béo.
Trong các loại sữa thì sữa bò vẫn là loại sữa được các bà mẹ sử dụng phổ biến nhất để nuôi dưỡng trẻ nhỏ khi không được bú mẹ. Vì sữa bò có giá trị dinh dưỡng cao, dễ tiêu hóa hấp thu hơn các loại sữa khác. Sữa bò cũng có nhiều dạng khác nhau:
- Sữa bò tươi thường khó bảo quản và dễ nhiễm khuẩn, ít sử dụng cho trẻ nhỏ
- Sữa đặc có đường tuy đã tiệt trùng tốt, nhưng tỷ lệ đường cao, nếu pha loãng sữa thì tỷ lệ đạm, mỡ quá ít vì vậy không nên sử dụng lâu dài để nuôi trẻ
- Sữa bột tốt hơn sữa đặc có đường vì tỷ lệ thành phần các chất cân đối hơn. Trên thị trường có rất nhiều loại sữa bột. Các công thức chế biến đều hướng đến mô hình sữa mẹ nhằm đáp ứng nhu cầu tăng trưởng, phát triển não bộ, tăng cường hệ miễn dịch. Các nhãn hiệu sữa đều có vài loại sữa với các công thức theo lứa tuổi. Trong các công thức có sự thay đổi về thành phần các chất dinh dưỡng để phù hợp với chức năng gan, thận của trẻ còn non yếu.
- Khi cho trẻ ăn sữa bột cần pha chế theo chỉ dẫn đã ghi trên hộp. Không nên tự ý thêm hay giảm bớt lượng sữa hoặc nước vì nếu pha loãng quá thì không đủ dinh dưỡng cho trẻ, pha đặc quá, quá nhiều sữa thì trẻ không tiêu hóa hấp thu tốt.
- Khi sử dụng một loại sữa, một nhãn hiệu nào đó không phù hợp với hệ tiêu hóa của trẻ (khẩu vị, nôn, táo bón, ỉa chảy, phân sống…) thì mới thay đổi sữa khác.
- Khi mua sữa nên chọn hộp sữa đươc bảo quản tốt, còn thời hạn sử dụng
Các loại sữa khác như: sữa dê, sữa đậu nành chỉ nên sử dụng cho trẻ trên 6 tháng tuổi.
- Thành phần dinh dưỡng trong sữa dê gần giống như sữa bò tươi, nhưng hàm lượng đường ít hơn. Vì vậy nếu ăn sữa dê có thể bổ sung đường bằng cách thêm khoảng 50g đường đun sôi để nguội pha cho mỗi 1 lít sữa dê (trường hợp trẻ không dung nạp hoặc kém dung nạp đường không thể ăn sữa bò thì không pha thêm đường)
- Sữa đậu nành được chế biến từ 100g đậu/lít sẽ có hàm lượng đạm tương đương sữa bò.
Một số vùng nông thôn do điều kiện kinh tế và tập quán, các bà mẹ còn sử dụng nước cháo đường để nuôi trẻ khi không có sữa mẹ. Trong nước cháo hàm lượng đạm, đường rất thấp và hầu như không có chất béo. Mặt khác trẻ chưa có đủ men tiêu hóa tinh bột nên dễ bị rối loạn tiêu hóa dẫn đến phù dinh dưỡng, thiếu vitamin A. Vì vậy không nên sử dụng nước cháo đơn thuần để nuôi trẻ khi không có sữa mẹ.
CÁCH CHO ĂN
- Số lần ăn trong ngày tùy thuộc vào tháng tuổi của trẻ
- Trẻ sơ sinh đến 2 tháng ăn 7 bữa/ngày
- Trẻ từ 3-5 tháng ăn 6 bữa/ngày
- Trẻ từ 6 đến 12 tháng ăn 5 bữa/ngày
- Số lượng sữa trung bình 150ml/kg/ngày
- Trẻ trên 6 tháng tuổi cho ăn bổ sung giống như trẻ được nuôi bằng sữa mẹ, duy trì 2-3 bữa sữa/ngày, mỗi bữa 200ml.
VỆ SINH ĂN UỐNG
- Nuôi trẻ bằng thức ăn nhân tạo đặc biệt cần lưu ý đến vấn đề về sinh trong quy trình pha chế và sử dụng sữa
- Trước khi pha sữa phải rửa tay sạch bằng xà phòng
- Luộc dụng cụ pha chế hoặc nhúng kỹ vào nước sôi
- Không nên dùng chai và đầu vú cao su vì khó rửa sạch, vi khuẩn dễ phát triển là nguyên nhân tiêu chảy
- Nếu trẻ ăn bằng chai thì phải dùng bàn chải cọ rửa chai sạch, luộc chai và đầu vú trước khi pha sữa
- Sau khi pha sữa để ấm mới cho trẻ ăn. Không nên cho trẻ ăn sữa quá nguội dễ nôn trớ
- Không nên cho trẻ ăn lại sữa còn thừa của bữa trước
- Rửa sạch dụng cụ sau khi ăn và để nơi khô ráo, tránh ruồi bọ.